Een dag ‘het veld’ in om in de praktijk te ervaren hoe techniek en ethiek samenkomen. Dat doen 120 studenten en medewerkers van de faculteit Science & Engineering van de Rijksuniversiteit Groningen woensdag 20 maart tijdens één van de vijf hightech safariroutes. Opzoek naar een deel van de 19 ‘hidden hightech diamonds’ van Innovatiecluster Drachten. Na het succes van vorig jaar is deze thematische tocht langs hightechbedrijven vast onderdeel van de leergang Technologie en Ethiek.

In een volle zaal bij gastheer Philips in Drachten leidt Joost Krebbekx, programmamanager van Innovatiecluster Drachten (ICD), de studenten langs de ontwikkeling van de maakindustrie in de regio naar de unieke samenwerking van 19 hightechbedrijven in Noord-Nederland. Hij vertelt dat de meeste hoofdkantoren van de ICD-bedrijven in het buitenland staan of in elk geval buiten de regio. ,,Zij bepalen ons voortbestaan en dus of ons werk voor de regio behouden blijft.’’ Daarom moeten de bedrijven zich elke dag opnieuw bewijzen. ,,Door de meerwaarde van onze onderlinge samenwerking aan te tonen’’, legt Krebbekx uit. ,,Met kennisdeling ontwikkelen we innovatieve producten en diensten en zijn we aantrekkelijk voor technische talenten. Zo houden we werk én kennis in onze regio.’’

Diamanten

Als bedrijven iets aan elkaar toevoegen, gezamenlijke faciliteiten delen en bereid zijn om de eigen diamanten te delen, dan is innovatie succesvol. Dat houdt Remco Poelarends, systemdesigner bij FMI in Drachten en verantwoordelijk voor innovatie, de studenten voor. In een afgeschermd deel van productiehal laat hij zien dat FMI specialist is in het maken van precisie onderdelen kleiner dan 1 micron. ,,Voornamelijk voor gebruik in medische toepassingen, maar ook in de productie- en procesautomatisering van de smartindustrie.’’ Voorbeelden van klanten zijn ASML, Philips, Volkswagen, DAF en Thalens. Door zeer nauw samen te werken met klanten zijn die volgens Poelarends in staat om nieuwe producten te introduceren en productieprocessen te verbeteren. ,,Wij helpen bijvoorbeeld bij de personificatie van producten of een kortere tijd tussen productontwikkeling en verkoop. Hierdoor kunnen onze klanten doorlopend vernieuwen en producten aanpassen aan de veranderende vraag in de markt.’’ Gaat een klant na kennisdeling er nooit met een goed idee vandoor? De balans tussen wat je deelt en wat je voor jezelf houdt vindt Poelarends interessant en soms spannend. ,,Delen van kennis is noodzakelijk om tot innovatie te komen, maar als je alles weggeeft heb je geen werk meer. De trend is meer open innovatie in het voortraject, waar geen onderlinge concurrentie plaatsvindt. Daarna kan elke partij de opgedane kennis voor eigen producten of processen gebruiken. Zo innoveer je samen, zonder elkaars’ diamanten te stelen.

Wetenschap

Bij hightech partner ASTRON in Dwingeloo is de balans tussen kennis delen en voor jezelf houden anders. ,,Die is er niet’’, vertelt Ramon Navarro, hoofd van de afdeling optische infrarood instrumenten. ,,Wij schermen intellectueel eigendom niet af, zolang de kennis en technologie maar gebruikt worden en astronomen er wat aan hebben. Wat wij doen is wetenschap en heeft niks te maken met economie.’’ Voor sommige studenten is dit een eyeopener. Anderen vinden het logisch dat je kennis deelt om verder te komen in onderzoek en zo meer weet over het heelal en misschien onze afkomst. Een kleine teleurstelling krijgen enkele astronomiestudenten te verwerken als Navarro aankondigt niks te zullen vertellen over donkere materie, kosmische stormen en straling en nevels. ,,Ik vertel jullie wél alles over de instrumenten die wij ontwikkelen, waarmee wetenschappers in staat zijn om deze fenomenen te onderzoeken.’’ Optiek, mechanica, warmtetechniek, software en elektronica komen hierin bij elkaar. Voor ingewijden: Navarro toont voorbeelden van instrumenten die gebruikt worden in Sron, Alma, ESO, de James Webb Space Telescoop, de William Herschel Telescoop, de radiotelescopen in Westerbork en Dwingeloo, SKA, LOFAR en JIVE. Instrumenten die bedacht of geoptimaliseerd zijn door medewerkers van ASTRON. Sommige instrumenten vragen volgens Navarro niet alleen om slimheid in techniek, maar ook in design. ,,De precisie van de metingen vraagt het uiterste van het ontwerp, dat bovendien rekening moet houden met de beperkte ruimte in de raket waarmee de telescoop gelanceerd wordt.’’

Zon of vijand

Collega en software engineer Adriaan Renting illustreert aan de hand van waarnemingen van de radiotelescoop Dwingeloo wat innovatie voor onderzoek betekent. ,,Hoe groter je telescoop, hoe meer detail je ontvangt en hoe verder weg je kunt luisteren.’’ Enthousiast vertelt hij hoe wetenschappers met LOFAR, de grootste radiotelescoop ter wereld waarvan de gegevens in Groningen worden verzameld, nieuwe ontdekkingen doen. Maar voordat uit al die data waardevolle informatie gehaald kan worden, moet het opgevangen signalen bruikbaar gemaakt worden. ,,Bijvoorbeeld door alle storing eruit te halen van GSM, radio en televisie en allerlei kosmische straling en mechanische storing. En heb je dat gedaan, dan moet je kalibreren, want er is geen grote afbeelding gemaakt, maar telkens een klein stukje. We berekenen hoe een deel van het plaatje eruit moet zien, voegen alles bij elkaar en krijgen dan een bruikbaar geheel.’’ Dit vraagt om enorme rekenkracht en opslagcapaciteit van computers. ,,Dit soort computers zijn niet te koop, daarom maken we die zelf.’’ Renting vertelt dat defensie buitengewone interesse heeft in alle data die wij storing noemen, want zijn de opgevangen signalen van de zon of is het de vijand? Hij stelt de studenten gerust: ,,Met het delen van dit soort kennis en informatie gaan we erg terughoudend om’’.